Evliya Çelebi’nin “Muazzam şehir” dediği; Tire

Suzan Peker kısa bir Ege turu yaptı ve izlenimlerini sizlerle paylaştı:

 
PAZAR:Tire, Ödemiş, Kula üçgenini görmek için çıktığımız gezinin ilk durağı Tire’deyiz. Günlerden Salı çünkü Türkiye’nin en büyük pazarı olarak ün salmış Tire pazarı’nı görmek istiyoruz.

Evliya Çelebi’nin ‘Şehr-i Muazzama’ dediği Tire; camileri, hamamları, hanları, yemekleri, geleneksel el sanatları, tarihi ve doğal güzellikleriyle çok şirin bir kasaba ve ünlü pazarının geçmişi de çok eskilere dayanıyor.  

PAZARDA HER ŞEY VAR:Şehrin merkezindeki Tire Öğretmenevi’nde konakladığımız için pazar, hemen yanı başımızda. Taze meyve, sebzeden kumaşa, konfeksiyondan ayakkabıya, kuruyemişe, süt ürünlerine, el sanatlarına kadar her şeye rastlamanız mümkün sokak aralarında. Tarihi evlerin, camilerin, hanların önlerinde açılmış tezgahları görünce hangisine bakacağınızı şaşırıyorsunuz. . Birbirini kesen sokaklarda gezerken zamanın ne kadar hızlı geçtiğini fark etmiyorsunuz.Tire Pazarı’na çevre illerden birçok ziyaretçi ve turist geliyormuş her Salı. Pandemiden önce daha canlı olduğu kesin. Pazar tezgahlarının yanı sıra sokak aralarındaki dükkanlarda da karşınıza sürprizler çıkabilir.

KEÇECİLER:Keçeciler bunlardan biri. Tire’nin geleneksel el sanatlarından biri olan keçecilik, son yıllarda atağa geçmiş. Ben de birkaç yıl önce İstanbul’da bir keçe kursuna katılıp bu sanata ucundan az biraz bulaştığım için keçecileri, ziyaret etmek istedik. Eskiden daha çok çoban kepeneği olarak kullanılan keçe, modernize edilerek bugün yine günlük yaşamımıza girmiş durumda. Keçe şallar, çantalar, giysiler, şapkalar, ayakkabılar alabilirsiniz bu mağazalardan. Biz, Cön Keçe ve Tire Keçecilik’i ziyaret ettik. Cön Keçe’den Arif Cön, keçecilik gibi diğer el sanatlarının da gereken yeri bulması gerektiğini söylüyor. Cön Keçe’de keçenin nasıl yapıldığını görebilir, keçeyle ilgili bilgi de alabilirsiniz.

PENGUEN SANAT ATÖLYESİ:Hanları ve hamamlarıyla da ünlü Tire’de, Ali Efe Hanı ve Çöplen Hanı harabe halde. Kutuhan ise restore edilmiş ve hanın içindeki mağazalar faal. Kutuhan’a girdiğimizde Penguen Sanat Atölyesi dikkatimizi çekiyor. Ahmet Türkkanlı, küçücük dükkanında su kabaklarına hayat veriyor.

HAN:Tire hamamlarının yapımı 14. Ve 15. Yüzyıla uzanıyor. Bu dönemde 20 hamam varken bugün çalışan hamam sayısı bire düşmüş. Eski-Yeni hamam, kent merkezindeki çalışan tek hamam. Tire’deki tarihi hamamlar şunlar: Eski-Yeni Hamam, Hekim Hamamı, Mehmet Ağa Hamamı, Sultan Hamamı, Şeyh Hamamı, Tahtakale Hamamı, Terziler Hamamı, Yalınayak Hamamı, Yeniceköy Hamamı.

1579 tarihli Yeni Camii minaresi ve camisi kesme taşlardan yapılmış tek örnek. Yeni Camii, mermer minberi ve kalem işi süslemeleriyle Osmanlı klasik döneminin örneklerindenmiş. Görülmeye değer.

 Yaşayan Müze

Tire Kent Müzesi, yaşayan bir müze. Giriş ücreti 2 tl olan müze, sizi, Tire’nin tarihinde bir yolculuğa çıkarıyor. Artık nadir kalmış el sanatlarının uygulamalarını müzede bu işin üstatlarından görebiliyorsunuz. Bu da maket müzeciliğinin donuk atmosferini sıcak ve canlı bir ortama dönüştürüyor. Müzede bu el sanatlarını görmek isterseniz buyurun.

Beledi Dokuma

Tire’ye özgü Beledi Dokuma, jakarlı dokumanın atası sayılıyor ve Tire’de 16. yüzyıldan beri üretiliyor. Rivayet o ki, bu işin ilk ustası bir gün kendi geliştirdiği tezgahı çalıştıramıyor ve oğlundan destek istiyor. O da babasından bu dokumanın ikisinin adıyla anılmasını istiyor ve ‘Veledi’ dokuma zamanla Beledi Dokuma adını alıyor. Bu yönüyle aile işi olarak ortaya çıktığından bu yana tezgahlar hep evlerde kuruluyor. Müzedeki stantta, ipek veya pamuklu Beledi dokumadan yapılmış giysiler ve örtüler alabilirsiniz. Beledi Dokuma ustası 1934 doğumlu Saim Bayrı’nın mirasını kızı devralmış bugün.

NALINCILIK:En en çok camilerde, hamamlarda tercih edilen genç kızların çeyizlerinde mutlaka yer alan nalınlar, bugün artık daha çok evlerde bir köşeyi süslüyor. Yerli ve yabancı turistler tarafından Tire hatırası olarak satın alınıyor. 1933 doğumlu Cemil Tolga son nalıncılardan. Ancak müzede Cemil Tolga’nın sadece fotoğrafı var. Ona ustam diye Nihat Yakın‘dan öğrenip, görüyoruz nalın yapımını. Bu stanttan işlemeli hediyelik nalınlar satın alabilirsiniz.

SEMERCİLİK:Semercilik yok olmaya yüz tutmuş mesleklerden. Eskiden senede en az bin semer yapan 1947 doğumlu Abdullah Süren, bir çerçevenin içinden bakıyor bize.

Hayvancılığın azalması semerciliğe olan ilgiyi de azaltmış. Semer yapımı çuvalla başlıyor. Çuvalın içine saz dolduruluyor, semer şekli veriliyor, süslemesi yapılıyor, derisi çekiliyor, ağacı takılıyor. En son hayvanın sırtının acımaması için keçe çekiliyor. Semerci Nurettin Baysal’dan alıyoruz bilgileri.

Semer de belki asıl işlevinin dışında modernize edilerek kullanılmaya başlarsa semercilik yaşamaya devam eder.

HASIRCILIK:Kurumuş bitki sapları ve saz gövdelerinin birbirine geçirilmesi ile örülen hasırlar, genellikle taban döşemesi, bazen duvar ve tavan kaplaması olarak kullanılıyor. 1940 doğumlu Ayşe Narin’in aile mirası olarak yaptığı işi, kızı devralmış. Müzedeki stantta hasırın nasıl örüldüğünü görebilirsiniz. Hasırlar sazın inceliğine göre Trablus hasırı, Mısır hasırı, kaba hasır gibi isimler alıyor. Günümüzde hasırda bitki lifleri yerine suni elyaf kullanılıyor.

URGANCILIK:Tire urganları tarih boyunca çok ünlüymüş. Hatta İstanbul’un fethinde Fatih’in gemileri Tire halatlarıyla karadan yürüttüğü rivayet ediliyor.  Kendir bitkisi kurutulup soyuluyor dövülüp inceltildikten sonra birleştiriliyor. Önce ip, sonra urgan, sonra da halat aşamasına geliyor. Baba mesleğini severek yapan Raife Baysal, urgandan kemerler, çantalar, sepetler, şapkalar üretiyor. Raife Hanım’ın stantından bu nadide el işlerinden satın alabilirsiniz.

BERBERLİK:Berberlik hiçbir zaman yok olmayacak bir meslek olsa da eski berber dükkanları bir başkadır.  Nostaljik bir berber dükkanında tıraş olmak isterseniz, Tire Kent Müzesi’ndeki Necdet Beki’ye uğrayın.

YORGANCILIK:Elyaf yorganlar yaşamımıza girdiğinden beri eski pamuk ve yün yorganlar müzelik olmaya başladı. Elle dikilmiş desen desen yün ve pamuk yorganların sıcaklığı bir başkadır. Siz de çok güzel ve uygun fiyatlı yorgan ditiktirmek isterseniz İsmail Okursarı’ya sipariş verebilirsiniz.

 Müzeyi anlatmakla bitiremem, en iyisi gidip görmek.

 

TİRE KÖFTESİ VE ÇAMUR PEYNİR:Tire zengin bir mutfağa sahip. Kaplan Dağ Restoranı ve Kaplan Köyü’ndeki Gastro Tire Mutfak Atölyesi otları ve et yemekleriyle öne çıkıyor.  Gastro Tire’ye yer ayırtmadan gitmeyin. Şehir merkezindeki Hacı Baba ve Hacıoğlu’nda da Tire Köftesi üzerine meşhur karadutlu lor tatlısı yiyebilirsiniz. Sabah kahvaltısında da Tire’nin meşhur Çamur Peyniri’ni çıtır bir simitle deneyin, pişman olmayacaksınız.

DEREKAHVE VE KAPLAN KÖYÜ:Derekahve ve Kaplan Köyü’nü ziyaret etmeden dönmeyin. Derekahve, şehir merkezinden 5 dakikada ulaşabileceğiniz bir yeşil cennet. Buradaki cafelerde kahvaltı edebilir, kahvenizi nefis bir manzaraya bakarak içebilirsiniz. Kaplan Köy, küçücük ve çok şirin bir belde. Şehri gören manzarası harika.

 Bir sonraki yazı:

----------------------------

Tire Necippaşa Kütüphanesi ayrı bir yazı olmayı hak ettiği için onu bir sonraki yazıya bırakıyorum.